فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال پنجم شماره 4 (زمستان 1401)

این مقاله بر پایه نظریه تولید اجتماعی فضا از هانری لوفور، به بررسی تجربه زیسته شهروندان در فضای شهری متمرکز است. حضوری که می تواند راه رهایی از روزمرگی و میل کردن به تجربه زیسته غنی تر باشد. به این منظور در نمونه موردی پیاده راه فردوسی شهر سنندج، ابتدا با بهره گیری از تکنیک مشاهده غیرمشارکتی به بررسی ضرب آهنگ های حاصل از حضور افراد در پنج گروه کودک و نوجوان، جوان و میانسال، سالمند، شاغل و دستفروش به تفکیک مرد و زن پرداخته شده و سپس با استفاده از تکنیک های رفتارشناسی، الگوی رفتاری استفاده کنندگان از فضا در روزهای کاری و تعطیل، برداشت، پیاده سازی و تحلیل شده است. نتایج مطالعات نشان میدهد که حوزه میانی خیابان)پل ملاویسی(به واسطه حضور فعال زنان و دستفروش ها، عرصه ای مساعد برای تجربه زیسته غنی تر است و هرچه به دو سوی ابتدا و انتهای خیابان نزدیک می شویم، به دلیل نزدیکی به مراکز فعالیتی رسمی و مالی اداری نظیر بانک ها، پاساژها و - ایستگاه های حمل و نقل عمومی، نظم خطی و روزمرگی جایگزین آن می شود.

یکی از نیازهای اساسی انسان پیوند داشتن با محیط زیستی و اجتماعی است. مکان زیستی باید مطابق با نیازهای انسان، ارزش ها و کنش های وی باشد؛ و باعث افزایش تعاملات و روابط اجتماعی متقابل گردد. برقراری تعاملات اجتماعی با دیگر افراد در رها شدن انسان ها حتی برای مدتی کوتاه از فشارهای روانی زندگی ماشینی امروزه بسیار موثر است. فضاهای جمعی مناسب با جذب افراد و گروه های مختلف و ایجاد شرایط مناسب برای شکل گیری تعاملات اجتماعی می توانند نگرش افراد با پیشینه های ذهنی و ویژگی های متفاوت را با یکدیگر نزدیک کنند و انسان ها را در تکمیل رشد روانی و اجتماعی شان یاری دهد. با توجه به موارد فوق این تحقیق با هدف طراحی معماری برج مسکونی با رویکرد ارتقاء تعاملات اجتماعی ساکنان منطقه 22 تهران انجام گرفته است. به لحاظ جمع آوری داده ها پیمایشی محسوب می شود. در جمع آوری داده ها از روش های کمی و کیفی استفاده شد. جامعه آماری دو گروه کارشناسان، دانشجویان دکترای معماری و خبرگان ساکن در این شهر بودند حجم نمونه برای کارشناسان 384 نفر و برای خبرگان 14 نفر بوده است. به منظور جمع آوری نمونه ها از دو روش نمونه گیری خوشه ای و هدفمند استفاده شد. ابزار جمع آوری داده ها را پرسشنامه ی محقق ساخته و مصاحبه با خبرگان تشکیل داد. روش تجزیه و تحلیل داده ها بهره برداری از شاخص های آمار توصیفی، آزمون فریدمن با استفاده از نرم افزار spss بوده است. یافته های تحقیق نشان داد که نوع طراحی برج مسکونی موجب ارتقا تعاملات اجتماعی میگردد. در نتیجه به منظور موفقیت در دستیابی به هدف و ایجاد فضایی درخور، می بایست به تمامی عوامل محیطی و فرهنگی آشنا با جامعه و تعاملات توجه نمود.

در حال حاضر در کلان شهر شیراز طراحی بخصوصی به منظور جداره های زیبایی شناسی خصوصا از منظر رنگ ها در سطح خیابان های شهری وجود ندارد. هدف این پژوهش راهکارهایی در جهت بهبود منظر شهری در سطح خیابان ها و جداره ها و نماهای شهری می باشد. پژوهش حاضر، پژوهشی تحلیلی کاربردی می باشد. در حوزه مطالعات میدانی، روش پیمایشی با - ابزار گردآوری داده به صورت پرسشنامه می باشد که در قالب مطالعه ی کاربردی، تجزیه و تحلیل داده های مورد بررسی می پردازد. جامعه آماری و حجم نمونه ها تمامی ساکنین شهر شیراز میباشند که از این تعداد 405 نفر طبق روش کوکران و روش نمونه گیری انتخاب شدند و داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. پایایی این پرسشنامه محقق ساخت، 0/94 میباشد. نتیجه حاصله در تبیین این یافته ها می توان گفت دیدگاه مردم عادی با دیدگاه کارشناسان متفاوت است. مردم عادی به ظاهر بناها توجه کرده و اولویت بندیشان بر اساس سلیقه شان می باشد اما در نظر کارشناسان به بناها بر اساس اصول علمی و تخصصی طراحی در بناها توجه می کنند. همچین در انتهای مقاله به راهکارهای در خصوص بحث زیبایی شناسی رنگ ها در طراحی جداره های شهری ارایه گردیده است.

تفکرات ملاصدرا قابلیت زیادی را به منظور کمک به حل مشکلات نو دارا می باشد . در این پژوهش هدف نگارندگان، پرداختن به مقوله زیبایی و نمود آن در شهر از دیدگاه فیلسوف بزرگ، ملاصدرا است، موضوعی که تا به حال در پژوهش های گذشته بدان پرداخته نشده و یا کمتر مورد واکاوی قرار گرفته است. پژوهش حاضر از نوع کیفی تحلیلی - توصیفی بوده و راهبرد پژوهش مطالعه ی موردی با رویکرد تفسیری می باشد. اقسام زیبایی در سه دسته بندی: 1-زیبایی حسی، 2-زیبایی مثالی یا خیالی، 3-زیبایی عقلی یا دلی، تعریف و مباحث مرتبط با هر یک شناسایی و تبیین شدند. معیارهای شهر زیبا شامل: 1- وجود نسبت و تناسب 2- حرکت پویایی (حس کنجکاوری و کشف) 3- تضاد و تباین (نور و سایه، خوانایی(وضوح) و ابهام) 4- حس تعلق 5- دارای شهروندان صاحب هنر، آداب (اخلاق زیبا) و علم 6- اعتدال و عدالت 7- اختیار و آزادی 8- مشارکت شهروندان است که از لابه لای متون مرتبط با دیدگاه و آراء ملاصدرا انتخاذ شده است. قابل ذکر است که هر یک از هشت معیار ذکر شده با یکی از اقسام زیبایی ارتباط و تطابق بیشتری دارند. ساختار کلی و جزییات مرتبط با بافت مرکزی شهر قزوین در عهد صفوی به عنوان نمونهموردی با مبانی مستخرج شده از دیدگاه ملاصدرا کاملا منطبق است.

فضای شهری یکی از بارزترین عرصه های تجلی هویت، فرهنگ و تمدن جامعه شهری است و علاوه بر اینکه تجلی گاه عملکرد بین انسان و فضاست، از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نیز ارزش بالایی دارد. امروزه مردم جامعه بیش از آنکه در محل کار یا منزل خود باشند در خارج از این محیط وقت خود را سپری می کنند. آنچه مسلم است اهمیت حفظ فضای شهری و آرامش روحی در شهر است و این مهم از طریق توجه به المان های شهری به عنوان آثار هنری مقدور است. یکی از مباحثی که در طراحی منظر شهری وجود دارد مبحث المان های شهری می باشد. در واقع می توان گفت المان های شهری به عنوان جزیی مهم از سیمای شهر به شمار می رود که می تواند در جهت افزایش سرزندگی شهری و القا هویت شهر نقش موثری را ایفا کند. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی و بررسی نقش المان های شهری بر ارتقا کیفیت بصری فضای شهر و تحلیل آن در محدوده شهری منطقه 1 مشهد می باشد. در این پژوهش به کمک پرسشنامه و جامعه 384 نفری و نرم افزار spss اطلاعات مربوطه جمع آوری و با استفاده از روش های تحلیلی مورد پردازش قرار گرفته است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد المان های شهری در عمل منجر به ارتقا کیفیت بصری فضاهای شهری منطقه 1 شهر مشهد می شود. همچنین از بین مولفه های سازندهی المان های شهری، معیار الگوی طراحی (با میانگین 3/68) بیشترین اثرگذاری را بر ارتقا کیفیت بصری فضاهای شهری منطقه 1 شهر مشهد داشته است.

پژوهش با هدف ارزیابی میزان آسیب پذیری شهری به منظور مدیریت بحران های طبیعی با تاکید بر زلزله در منطقه 12 شهر تهران صورت پذیرفته است تا با ارایه برنامه ای جامع و راهبردی در صورت وقوع بحران زلزله خسارت مالی و جانی شهروندان را به حداقل ممکن برساند. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش پژوهشی تحلیلی توصیفی است. توجه به تخصصی بودن اهداف طرح و همچنین داده های موجود در این پژوهش به منظور تحلیل بهتر در زمینه مدیریت بحران نمونه مورد بررسی شامل 35 نفر از نخبگان و کارشناسان سازمان های مرتبط با مدیریت بحران در منطقه 12 می باشد. در راستای تجزیه و تحلیل در این تحقیق در بخش بررسی آسیب پذیری کالبدی پس از تعیین معیارهای ارزیابی آسیب پذیری کالبدی به منظور تعیین وزن هر معیار برای روی هم قراردادن لایه ها در Arc GIS از روش تحلیل سلسله مراتبی AHP (نرم افزار Expert choice) استفاده گشته است.ضمن اینکه در بخش تحلیل پرسشنامه ای (با ضریب آلفای کرونباخ 0.712 و پایایی مناسب) به منظور بررسی گویه های پرسشنامه میانگین و انحراف معیار آنها مورد بررسی قرار گرفته و به منظور الویت بندی و رتبه بندی متغیرهای وابسته آزمون فریدمن مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که محله مختاری تختی در بهترین وضعیت از نظر آسیب پذیری و محله آبشار دردار در بدترین وضعیت از نظر آسیب پذیری قرار دارند. علاوه بر این بر اساس ارزیابی آسیب پذیری کالبدی ناشی از زلزله 36 درصد منطقه دارای آسیب پذیری زیاد و خیلی زیاد می باشد. ضمن اینکه نتیجه آزمون فریدمن به منظور الویت بندی شاخص های جهت مدیریت بحران نشان داد که متغیر مدیریت پس از بحران از تمامی متغیرها در وضعیت نامناسب تری قرار دارد و به عنوان الویت اول در ارایه راهبردها و سیاست ها نظر گرفته شد.

با افزایش مداوم جمعیت شهرها، استفاده از راه حل های بهینه برای بهبود کارآیی و عملکرد شهرها ضرورتی انکار ناپذیر است. استفاده از راهکارهای کارآمد و نوآورانه برای ارتقاء زیرساخت های شهری، همزمان با افزایش تقاضای خدمات و فراهم کردن نیازهای روزافزون شهروندان و بهبود رفاه شهروندان بسیار مهم است. هوشمندسازی شهری یکی از ایده هایی است که ابتکارات آن در سراسر جهان به عنوان یک انقلاب اساسی در توسعه پایدار مناطق شهری تلقی می شود و ارتقاء کیفیت زندگی و تجربه شهروندان در خدمات شهری اغلب به عنوان هدف نهایی برای ابتکارات هوشمندسازی در نظر گرفته میشود؛ بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل سطوح برخورداری مناطق شهر اصفهان از شاخص های هوشمندسازی پرداخته است. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و هدف آن کاربردی- توسعه ای است. جمع آوری داده ها به روش کتابخانه ای-اسنادی و میدانی صورت گرفته است و جامعه آماری پژوهش را مناطق 15 گانه شهر اصفهان تشکیل می دهد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک تاکسونومی عددی و مدل موریس انجام شد. نتایج پژوهش در مدل تاکسونومی عددی و موریس نشان میدهد منطقه در رتبه نخست برخورداری و منطقه 11 به عنوان محرومترین منطقه به شمار می آید و در نهایت پیشنهادات ارایه شده در این راستا به شرح زیر است: ایجاد زیرساخت ارتباطی و دستیابی به شبکه حمل و نقل و ترافیک پیشرفته و یکپارچه و ارتقاء ایمنی شبکه معابر، سهولت دسترسی و استفاده از محوطه فضای سبز برای همه شهروندان و بهره گیری از اصول زیبایی شناسانه، جهت ایجاد فضاهای مطلوب انسانی. بهبود مستمر کیفیت خدمات الکترونیکی شهرداری ها و ارایه برنامه های آموزشی و فرهنگسازی توسط شهرداری ها برای استفاده از خدمات، مناسب سازی شبکه معابر شهری مانند، پیاده روها، سواره روها و محیط های مرتبط از نظر مبلمان شهری، نورپردازی و... برای معلولان و جانبازان.

بیان مسیله:

 در چند دهه اخیر، شهرهای جهانی در ابداع خدمات، هماهنگ سازی جریان های اطلاعات، و توان رقابت در فضای جریان ها نقشی حیاتی یافته اند. واکاوی مساله جهانی شدن کلانشهرها از طریق چشم اندازسازی مبتنی بر گردشگری پزشکی و برنامه ریزی برای بهره برداری از خدمات درمانی و برخورداری از توسعه ناشی از آن به یک ضرورت تبدیل شده است. از بین انواع مختلف خدمات، این الگوی فعالیتی به دلیل برخورداری از ماهیت ویژه اجتماعی و اقتصادی و استمرار زمانی، میتواند زمینه ساز تغییر منظرین کلانشهر به عنوان یک گره در شبکه شهرهای جهانی گردد و از این طریق روابط پیچیدهای با جهانی شدن ایجاد نماید.

این پژوهش سعی دارد تا با استخراج و بررسی مفاهیم، عناصر و رویکردهای مطرح، یک چارچوب نظری جامع برای تحلیل امکان توسعه و ارتقاء جایگاه کلانشهرها به عنوان مقصد گردشگری پزشکی در فضای جریان ها تدوین کند. طبق مدل طراحی شده میتوان دریافت متغیرهای مستقل مساله در فضای جهانی شدن کدامند و از طریق چه روابطی بر متغیر وابسته اثرگذارند.

روش تحقیق:

 روش تحقیق بر حسب هدف کاربردی و از حیث گردآوری داده ها از نوع توصیفی تحلیلی است. در بخش - توصیفی از نوع مطالعات زمینه یابی و در بخش تحلیلی، از نوع مطالعات اکتشافی کتابخانه ای است. پس از بررسی مفاهیم - و عوامل موثر بر گردشگری پزشکی، مدل های موجود و تجارب مقاصد جهانی ارزیابی شده و سپس چارچوب جامع بازتعریف جایگاه خدمات پزشکی در کلانشهرها با استفاده از انطباق استراتژی های توسعه محصول با شاخص های شهرجهانی تبیین گردیده است.

دستاوردهای پژوهش و ماهیت فرایند حاکم بر چارچوب فوقالذکر مبین آن است که در عصر جهانی شدن توجه به مولفه های منظرین سرزمین و شهر، با رویکردی راهبردی موجب افزایش رقابتپذیری صنعت گردشگری پزشکی شده، و زمینه توسعه کلانشهرها در جهت بهره وری از ظرفیت های اقتصادی، فرهنگی، تاریخی، سیاسی و اجتماعی را مهیا می سازد.

با توجه به رشد و نمو فکری در جهان امروز و حضور زنان در جامعه به عنوان قشر مهمی از آن، کلیه جوامع بشری و کشورها به دنبال فراهم کردن نیازهای روحی ومعنوی بانوان در جامعه و شهر خود هستند. هنگامی که در فضاهای شهری حضور پیدا می نماییم به برخی از کمبودهای جامعه از جمله نبود فضاهایی که زنان بتوانند در آنجا حضور راحتی داشته باشند و از دغدغه های ذهنی برای مدتی دور بمانند وجود ندارد. از طرفی پارک ها و فضاهای سبز عمومی که برای کلیه افراد جامعه در نظر گرفته شده است نیز در برخی موارد موجب احساس ناامنی و ترس در بانوان ایجاد می کند. بنابراین ما به دنبال ایجاد مکان و فضاهایی برای بانوان هستیم تا با اختصاصی کردن آن برای بانوان حس امنیت و راحتی را برای انان فراهم کنیم تا بتوانند با پوشش دلخواه خود و فضای مختص به خود حس بهتری داشته باشد و بتواند در کنار دیگر بانوان در ان مکان رشد فکری و ارتقا پیدا کند از طرفی با ورزش در آنجا سلامت زندگی و خود را فراهم کند. در این پارک با تامین کلیه کاربری های مورد نیاز زنان و خدماتی برای انها موجب حس تعلق و شادی برایشان فراهم گردانده می شود و زمان بیشتری از روز رو می توانند در آنجا بدون دغدغه سپری کنند. با ایجاد پارک بانوان به عنوان فضای اختصاصی آنها تحرک، شادابی و رشد فکری و ارتقا ذهن زنان را در پیش رو خواهیم داشت.

افزایش میزان و تنوع پسماند تولیدی و عدم مدیریت صحیح آن، از مهم ترین معضلات جامعه بشری است که نتیجه آن ایجادآلودگی های زیست محیطی و بهداشتی می باشد. لذا این مطالعه با هدف بررسی وضعیت مدیریت پسماند شهر داری منطقه 8 کلان شهر تهران و ارایه راهکارهای مناسب در سال 1400 انجام گرفته است.

این مطالعه به صورت توصیفی مقطعی با بازدید میدانی از وضعیت مدیریت پسماند شهرداری منطقه 8 در - سال 1400 انجام گرفت. برای آنالیز فیزیکی مواد زاید جامد در طول 21 ماه نمونه برداری شد. در جهت شناخت دقیقتر فرآیند مدیریت پسماندهای شهری اخذ نمونه و آنالیزفیزیکی نمونه ها در محل ایستگاه های انتقال اهمیت بالایی دارد. به منظور برآوردن این ضرورت در طول دوره نمونه برداری، طی هفت روز، 229نمونه از خودروهای مکانیزه (فان) در مرحله ورود به ایستگاه های انتقال برداشت شده است.

در این بخش، نتایج حاصل از عملیات نمونه برداری به تفکیک خودروهای مکانیزه (ورودی به ایستگاه انتقال) وسمیتریلرها (ورودی به مجتمع پردازش و دفع آرادکوه) ارایه می شود. برا ساس نتایج حاصله باشد میانگین روزانه پسماند تر 212 تن و میانگین روزانه پسماند خشک 29 تن می باشد، پسماندهای غذایی با میانگین 66.56 درصد بیشترین سهم از کل پسماندهای ورودی به ایستگاه های انتقال را به خود اختصاص داده اند. پس از آن، مشمع و نایلون و سایر موارد پسماند به ترتیب با 8.56 درصد و 5.23 درصد در رتبه های بعدی قرار دارند.

با توجه به نتایج به دست آمده، سرانه زباله تولیدی در مطالعه حاضر در سه ماه پایانی سال به نسبت ماه های دیگر بیشتر است. که نیازمند آموزش همگانی به منظور کاهش و تفکیک از مبدا می باشد. طرح کمپوست گزینه مناسبی برای مدیریت پسماندهای شهر دارذی منطقه 8 می باشد.